ଏଠି ସରକାର ଦେଉଛନ୍ତି ସରକାରଙ୍କୁ ପୁରସ୍କାର

        ନିକଟରେ ମିଥୁନ ଚକ୍ରବର୍ତ୍ତୀଙ୍କୁ ଦାଦା ସାହେବ ଫାଲକେ ପୁରସ୍କାର ମିଳଲା। ସେ ଦିନର ‘ମୃଗୟା’ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରର ନାୟକ ମିଥୁନ ଚକ୍ରବର୍ତ୍ତୀ ଆଜି ଦାଦା ସାହେବ ଫାଲକେ ପୁରସ୍କାର ପାଇବା ଲାଗି ଯୋଗ୍ୟ ବିବେଚିତ ହୋଇଛନ୍ତି। ଦୀର୍ଘ ପଚାଶ ବର୍ଷ ହିନ୍ଦୀ, ଓଡିଆ (‘ସହର ଜଳୁଛି’, ‘ଏ ଯୁଗର କୃଷ୍ଣ ସୁଦାମା’ ଇତ୍ୟାଦି), ତେଲେଗୁ ଓ ନିଜର ବଙ୍ଗାଳୀ ଭାଷାର ବିଭିନ୍ନ ଫିଲ୍ମରେ ଅଭିନୟ କରିଆସୁଥିବା ମିଥୁନ ଚକ୍ରବର୍ତ୍ତୀଙ୍କୁ ଦୀର୍ଘ ବର୍ଷର ପ୍ରତୀକ୍ଷା ପରେ ଭାରତୀୟ ଫିଲ୍ମ ଜଗତର ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ପୁରସ୍କାର ମିଳିଛି।  

            ୧୯୭୬   ମସିହାରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ମୃଣାଳ ସେନ ଭଗବତୀ ପାଣିଗ୍ରାହୀଙ୍କ ଲିଖିତ ଓଡିଆ ଗଳ୍ପ “ଶିକାର” କୁ ଫିଲ୍ମ ରୂପାନ୍ତର କରିବା ଲାଗି (ଯାହାର ନାମ ସେ ‘ମୃଗୟା’ ରଖିଥିଲେ) ଅଧିକ ଉଚ୍ଚତା ବିଶିଷ୍ଟ, ଶ୍ଯାମଳ ବର୍ଣ୍ଣ ଓ ମଜଭୁତ ଦେଖାଯାଉଥିବା ଜଣେ କଳାକାରଙ୍କ ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁଭବ କରୁଥିଲେ। ପୁନେ ଫିଲ୍ମ ଇନଷ୍ଟିଚ୍ୟୁଟର ଛାତ୍ର ଥିବା ସମୟରେ “ମୃଗୟା” ଲାଗି ଚୁକ୍ତି କରିଥିବା ସେହି ଦୀର୍ଘକାୟ ଯୁବକ ମିଥୁନ ଚକ୍ରବର୍ତ୍ତୀ, ଆଜି କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଦାଦା ସାହେବ ଫାଲକେ ପୁରସ୍କାର ଲାଗି ମନୋନୀତ ହୋଇଛନ୍ତି।

            ଏହି ୨୦୨୪ ମସିହାର କିଛି ଦିନ ଆଗରୁ ସେ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ପଦ୍ମଭୂଷଣ ପୁରସ୍କାର ଦ୍ଵାରା ମଧ୍ୟ ସମ୍ମାନିତ ହୋଇଥିଲେ। ଗୋଟିଏ ବର୍ଷରେ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଦୁଇ ବୃହତ ପୁରସ୍କାର ଦ୍ଵାରା ଏହି ଭଳି ସମ୍ମାନିତ ହେବା ପଛରେ କାରଣ କ’ଣ ହୋଇପାରେ?

            ସାଧାରଣତଃ ମିଥୁନ ଚକ୍ରବର୍ତ୍ତୀ ନିଜର ହିନ୍ଦୀ ଫିଲ୍ମ ଇଣ୍ଡଷ୍ଟ୍ରିର ଅନ୍ୟ ସଦସ୍ୟଙ୍କ ଭଳି କ୍ଵଚିତ ସାମାଜିକ ସମସ୍ଯା ଉପରେ ନିଜର ବକ୍ତବ୍ୟ ରଖିଥାନ୍ତି। କିନ୍ତୁ କଲିକତାର ଆର.ଜି. କର ମେଡିକାଲ କଲେଜ ଛାତ୍ରୀଙ୍କ ଗଣଦୁଷ୍କର୍ମ ଓ ହତ୍ୟା ମାମଲାରେ ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗ ସରକାରଙ୍କ ଦୋଷୀଙ୍କୁ ଗିରଫ କରିବାରେ ଟାଳଟୁଳ ନୀତି ଆପଣାଇବା କାରଣରୁ ମିଥୁନ ଚକ୍ରବର୍ତ୍ତୀ ବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇ ମନ୍ତବ୍ୟ ଦେଇଥିଲେ, “ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ଏତାଦୃଶ ମନୋବୃତ୍ତି ହେତୁ ମୁଁ ଜଣେ ବଙ୍ଗାଳୀ ଭାବରେ ମୁଣ୍ଡ ଉଠାଇ ଚାଲିପାରୁନାହିଁ।“ କିନ୍ତୁ ସେ ମଣିପୁର ମହିଳାଙ୍କ ଗଣ ଦୁଷ୍କର୍ମ ମାମଲାରେ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ନୀରବ ରହିଥିଲେ। (ଯୁକ୍ତି ଅନୁସାରେ ଏହା ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗ ମଧ୍ୟରେ ଘଟିନଥିଲା!!!)

            ଏଠାରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଯୋଗ୍ୟ କଥା ହେଲା ଯେ ୨୦୧୧ ମସିହାରେ ମିଥୁନ ଚକ୍ରବର୍ତ୍ତୀ ତୃଣମୂଳ କଂଗ୍ରେସରେ ଯୋଗଦେଇଥିଲେ ଓ ୨୦୧୪ ମସିହାରେ ସେ ଏହି ଦଳ ତରଫରୁ ରାଜ୍ୟ ସଭା ସଦସ୍ୟ ହୋଇପାରିଥିଲେ। କିନ୍ତୁ ୨୦୧୬ ମସିହାରେ ‘ସାରଦା ଚିଟ ଫଣ୍ଡ ସ୍କାମ’ ରେ ତାଙ୍କର ସମ୍ପୃକ୍ତି ଥିବା ମନେକରି ତାଙ୍କର ଘର ଚଢାଉ ହୋଇଥିଲା। ସେ କେତେକ ଅର୍ଥରାଶି ଦଣ୍ଡ ସ୍ୱରୂପ ପଇଠ କରିଥିବା ଗଣମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା ଓ ଏଥିଲାଗି ସେ ୨୦୧୬ ମସିହାରେ ତୃଣମୂଳ କଂଗ୍ରେସ ପାର୍ଟି ଛାଡିଥିଲେ।

            ଦୀର୍ଘ ବର୍ଷ ପରେ ତାଙ୍କ ଅଭିନୀତି ଦୁଇଟି ଫିଲ୍ମ ଲାଗି ସେ ଚର୍ଚ୍ଚିତ ହୋଇଥିଲେ। ୨୦୧୯ ମସିହାରେ ‘ଦି ତାସକେନ୍ଟ ଫାଇଲ୍ସ’ ରିଲିଜ ହୋଇଥିଲା ଠିକ ଜାତୀୟ ନିର୍ବାଚନ ପୂର୍ବରୁ। ଲାଲ ବାହାଦୁର ଶାସ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଦେହାନ୍ତ ଉପରେ ରହିଥିବା ଦ୍ଵନ୍ଦକୁ ନେଇ ଏହି ଫିଲ୍ମ ନିର୍ମିତ। ଏହି ଫିଲ୍ମ ମୁଁ ଦେଖିନାହିଁ। ଏହାର ସମୀକ୍ଷା ପଢିଛି । ଜାତୀୟ ନିର୍ବାଚନ ପୂର୍ବରୁ ଏହି ଫିଲ୍ମ ରିଲିଜ ହେବା ପଛରେ ରାଜନୈତିକ କାରଣ ସ୍ପଷ୍ଟ ଥିଲା। ଏହାପରେ ମିଥୁନ ଚକ୍ରବର୍ତ୍ତୀ ୨୦୨୧ ମସିହାରେ ସେ ବିଜେପିରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ।

            ୨୦୨୩ ରେ ସେ ଅତି ଚର୍ଚ୍ଚିତ ଫିଲ୍ମ ‘ଦି କାଶ୍ମୀର ଫାଇଲ୍ସ’ରେ ଅଭିନୟ କରିଥିଲେ। ‘ଦି ତାସକେନ୍ଟ ଫାଇଲ୍ସ’ ର ନିର୍ମାତା ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ଓ ଅଭିନେତା ପୁଣି ଥରେ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ବିଚାରକୁ ଅବିକଳ ନକଲ କରି ‘ଦି କାଶ୍ମୀର ଫାଇଲ୍ସ’ ତିଆରି କରିଥିଲେ। ଏହାର କିଛି ଅଂଶ ମୁଁ ଦେଖିଛି। ମାନବିକତାକୁ ଯେ କେତେ କଦର୍ଯ୍ୟ ଭାବରେ ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ କରିଦିଆଯାଏ ଓ ଗୋଟେ ଭାଗ ଦେଖିଲେ ଅନ୍ୟ ଭାଗକୁ ଲୁଚାଇ ରଖାଯାଏ ତାହାର ନମୁନା ହେଲା ଏହି ଫିଲ୍ମ।

            ଦୀର୍ଘ ବର୍ଷ ହେଲା ଦାଦା ସାହେବ ଫାଲକେ ପୁରସ୍କାର କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ପ୍ରତି ଆନୁଗତ୍ୟ ରହିଥିବା କଳାକାରଙ୍କୁ ମିଳିବାର ଧାରା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଯାଇଛି। ଉଦାହରଣ ଭାବରେ ନେଲେ ଅମିତାଭ ବଚ୍ଚନ କଂଗ୍ରେସ ସରକାର ଶାସନ ସମୟରେ ଦାଦା ସାହେବ ଫାଲକେ ପୁରସ୍କାର ପାଇନଥିଲେ। ଯଦିଓ ସେ ୧୯୮୪ ରେ କଂଗ୍ରେସ ପାର୍ଟିରୁ ନିଜର ରାଜନୈତିକ ଜୀବନ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ ଓ ଆଲ୍ଲାହାବାଦ ସିଟରୁ ସାଂସଦ ଭାବରେ ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଥିଲେ କିନ୍ତୁ ବଫର୍ସ ସ୍କାମ ପରେ ଉଭୟ କଂଗ୍ରେସ ଓ ବଚନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଦୂରତା ବଢିଥିଲା। ୨୦୦୬ ମସିହାରେ ଅମିତାଭ ବନଚଙ୍କ କମ୍ପାନୀକୁ ଆୟକର ବିଭାଗ ତରଫରୁ ନୋଟିସ ଆସିବା ସମୟରେ ସେ ଏହାକୁ କଂଗ୍ରେସ ପାର୍ଟିର ନିର୍ଦ୍ଦେଶରେ ହୋଇଥିବା ଅଭିଯୋଗ କରିଥିଲେ।

            ଦୀର୍ଘ ବର୍ଷ ହେଲା ଅମିତାଭ ବଚନ ଓ କେନ୍ଦ୍ର ସରକାରଙ୍କ ମଧ୍ୟ ଉତ୍ତମ ସମ୍ପର୍କ ଦେଖାଯାଇଛି। ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଓ ଅମିତାଭ ବଚନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଟ୍ବିଟର ଓ ଏକ୍ସ ର ଆଳାପରୁ ଏହା ବେଶ ଜଣାପଡେ। ଏଥିଲାଗି ଅମିତାଭ କେବେ ଲୋକଙ୍କ ସାମାଜିକ, ଆର୍ଥିକ ଓ ରାଜନୈତିକ ସମସ୍ଯା ଉପରେ କୌଣସି ମନ୍ତବ୍ୟ ଗଲା ବର୍ଷ ମାନଙ୍କରେ ଦେଇନାହାନ୍ତି। ତେଣୁ ଏହା ସ୍ଵାଭାବିକ ଯେ ଅମିତାଭ ବଚ୍ଚନ ବିଜେପିର ଶାସନ ସମୟରେ ୨୦୧୮ ମସିହାରେ ଦାଦା ସାହେବ ଫାଲକେ ପୁରସ୍କାର ପାଇଥିଲେ। ସେହିଭଳି ଦେବାନନ୍ଦ ମଧ୍ୟ ଅଟଳ ବିହାରୀ ବାଜପେୟୀଙ୍କ ଦୃଢ ପ୍ରଶଂସକ ଥିଲେ ଓ ତାଙ୍କୁ ୨୦୦୨ ମସିହାରେ ବାଜପେୟୀଙ୍କ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀତ୍ଵ ସମୟରେ ଦାଦା ସାହେବ ଫାଲକେ ପୁରସ୍କାର ମିଳିପାରିଥିଲା।

            ଦାଦା ସାହେବ ଫାଲକେ ପୁରସ୍କାର ସମ୍ପର୍କରେ ଅନ୍ୟ ଏକ ବିରୋଧ ମନ୍ତବ୍ୟ ଆସେ ଯେ ଏଥିରେ ମହିଳା କଳାକାର, ନିର୍ଦ୍ଦେଶିକା, ଗାୟୀକା ବା କଥାବସ୍ତୁ ଲେଖିକା କ୍ଵଚିତ ଉକ୍ତ ପୁରସ୍କାର ପାଇଥାନ୍ତି। ୧୯୬୯ ରେ ଯେବେ ଏହା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ସେତେବେଳେ ପ୍ରଥମ ପୁରସ୍କାର ଅଭିନେତ୍ରୀ ଦେବିକା ରାଣୀଙ୍କୁ (ଭାରତୀୟ ସିନେମାର ପ୍ରଥମ ମହିଳା) ମିଳିଥିଲା। ଅଥଚ ସମଗ୍ର ପୁରସ୍କାର ତାଲିକାରେ ମହିଳାଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ପୁରୁଷଙ୍କ ତୁଳନାରେ ଅନେକ କମ।

            ଉଦାହରଣ ଭାବରେ, ଫିଲ୍ମ କ୍ଷେତ୍ରକୁ ଜୀବନ ବ୍ୟାପୀ ଅବଦାନ ଲାଗି ୨୦୦୦ ମସିହା ଠାରୁ ୨୦୨୪ ମସିହା ମଧ୍ୟରେ କେବଳ ଆଶା ଭୋସଲେ (୨୦୦୦), ଆଶା ପାରେଖ (୨୦୨୨) ଓ ୱାହୀଦା ରେହମାନ (୨୦୨୩) ଙ୍କୁ ଛାଡିଦେଲେ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ମହିଳା କଳାକାର ଏହି ସର୍ବୋଚ୍ଚ ସମ୍ମାନ ପାଇନାହାନ୍ତି। ମଧୁବାଲା, ଶର୍ମୀଲା ଟାଗୋରେ, ନିର୍ଦ୍ଦେଶିକା ଦୀପା ମେହେଟା (‘ଫାୟାର’ ପ୍ରସିଦ୍ଧ), ଅପର୍ଣ୍ଣା ସେନ, ଗାୟୀକା ଏସ ଜାନକୀ (ମୃତ), କୋରିୟଗ୍ରାଫର ସରୋଜ ଖାନ (ମୃତ) ଇତ୍ୟାଦି ପାଇନାହାନ୍ତି। ଯେଉଁ ସଂଖ୍ଯାରେ ପୁରୁଷ ଅଭିନେତା, ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ, ଗାୟକ ଇତ୍ଯାଦିଙ୍କୁ ମିଳିଛି ସେ ତୁଳନାରେ ମହିଳାଙ୍କୁ ମିଳିନାହିଁ।  

            ଫାଲକେ ପୁରସ୍କାର ତାଲିକାରେ ବହୁତ ବଡ ବ୍ୟତିକ୍ରମ କିନ୍ତୁ ହେଉଛନ୍ତି ହିନ୍ଦୀ ଫିଲ୍ମର ଗୀତିକାର ଓ ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ଗୁଲାଜାର। ତାଙ୍କୁ ୨୦୧୩ ମସିହାରେ କଂଗ୍ରେସ ପାର୍ଟିର ଶାସନ ସମୟରେ ଉକ୍ତ ପୁରସ୍କାର ମିଳିପାରିଥିଲା। ଅଥଚ ତାଙ୍କରି ଫିଲ୍ମ ‘ଆନ୍ଧି’ ସତୁରୀ ଦଶକରେ ନିର୍ମିତ ହୋଇଥିଲା ଓ ଏହାର କାହାଣୀ ୧୯୭୫ ମସିହାରେ ତତ୍କାଳୀନ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଘୋଷିତ ଜରୁରୀକାଳୀନ ପରିସ୍ଥିତି ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବେଶିତ ଥିଲା । ପରେ ଜନସଙ୍ଘ – ଜନତା ମିଳିତ ସରକାର ୧୯୭୮ ମସିହାରେ ଆସିବା ପରେ ଓ ଏଲକେ ଆଡବାଣୀ ପ୍ରସାରଣ ମନ୍ତ୍ରୀ ଥିବା ସମୟରେ ଏହାର ରିଲିଜ ଲାଗି ଅନୁମତି ଦିଆଯାଇଥିଲା।  

              ଗୁଲାଜାରଙ୍କ ଅନ୍ୟତମ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଫିଲ୍ମ ‘ମାଚ୍ଚିସ’ ପଞ୍ଜାବରେ ‘ଅପରେସନ ବ୍ଲୂଷ୍ଟାର’ ସମୟରେ ହେଉଥିବା ପୁଲିସର ଅତ୍ୟାଚାର ଓ ଏନକାଉଣ୍ଟର ହତ୍ୟା ଉପରେ ପର୍ଯ୍ୟବେଶିତ। ସମାଜରେ କେଉଁଭଳି ପ୍ରଭାବ ଉକ୍ତ ଅପରେଶନ ପକାଉଛି ତାହା ଉପରେ ଫିଲ୍ମର କଥାବସ୍ତୁ ଥିଲା। ସରକାରଙ୍କ ପଦକ୍ଷେପକୁ ସର୍ବଦା ସମାଲୋଚନା କରିଆସିଥିବା ଗୁଲାଜାରଙ୍କୁ ୨୦୧୩ ମସିହାରେ ଫାଲକେ ପୁରସ୍କାର ମିଳିବା ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲା। 

              ଆଜି ପୁରସ୍କାରର ଯେଉଁଭଳି ରାଜନୀତିକରଣ ହୋଇଛି  ଆଗାମୀ ଦିନରେ କମଳା ହସନ, ନସିରୁଦ୍ଦିନ ଶାହା, ଓମପୁରୀ, ଜାଭେଦ ଅଖତାର ଓ ଶାବନା ଆଜମୀ ଇତ୍ଯାଦିଙ୍କୁ ଉକ୍ତ ପୁରସ୍କାର ମିଳିବା ଅସମ୍ଭବ। 

              ଭାରତୀୟ ବୃତ୍ତଚିତ୍ର ନିର୍ମାଣ ଇତିହାସରେ ଆନନ୍ଦ ପଟ୍ଟବର୍ଦ୍ଧନ ଜଣେ ଜୀବନ୍ତ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ। ଦେଶ ତାଙ୍କର ସାହସ ଓ ଉସ୍ଛର୍ଗୀକୃତ ମନୋଭାବର ଉଦାହରଣ ପାଇଥିଲା ୧୯୭୫ ମସିହାର ଜରୁରୀକାଳୀନ ପରିସ୍ଥିତି ଘୋଷଣା ସମୟରେ। ଲୋକଙ୍କ ଉପରେ ଯେଉଁ ଦମନ ହେଉଥିଲା ତାହାକୁ ଲୁଚିଛପି ରେକର୍ଡ କରିବା, ଲୋକଙ୍କ ସାକ୍ଷାତକର ନେବା ଓ ସମ୍ପାଦନା ବିଦେଶରେ କରି ‘ଜମୀର କେ ବନ୍ଦୀ’ ଫିଲ୍ମ ରିଲିଜ କରିବା (୧୯୭୮) ଦର୍ଶାଉଛି ନିର୍ମାତାଙ୍କ ପ୍ରସ୍ତୁତି। ତାହା ଥିଲା କଂଗ୍ରେସ ପାର୍ଟି ବିରୁଦ୍ଧରେ କାର୍ଯ୍ୟ। ସେହିଭଳି ‘ରାମ କେ ନାମ’ (୧୯୯୨) ଠାରୁ ‘ବିବେକ’ (୨୦୧୮) ବିଜେପି ର ହିନ୍ଦୁତ୍ଵ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଦୃଢ ସ୍ଵର। ସମାଜରେ ପୁରୁଷତାନ୍ତ୍ରିକ ମନୋଭାବ ବିରୁଦ୍ଧରେ ନିର୍ମିତ ‘ପିତା ପୁତ୍ର ଓ ଧର୍ମଯୁଦ୍ଧ (୧୯୯୫) , ବାଜପେୟିଙ୍କ ସମୟର ପରମାଣୁ ବୋମା ପରୀକ୍ଷଣକୁ ବିରୋଧ କରି  ନିର୍ମିତ ‘ଯୁଦ୍ଧ ଓ ଶାନ୍ତି’ (୨୦୦୨) ଓ ଦଳିତ ଆନ୍ଦୋଳନ ଉପରେ ନିର୍ମିତ ‘ଜୟ ଭୀମ କମ୍ରେଡ’ (୨୦୧୧) ଫିଲ୍ମ ଲାଗି ତାଙ୍କୁ ଜାତୀୟ ଫିଲ୍ମ ପୁରସ୍କାର ମିଳିଥିଲା। ଆନନ୍ଦ ପଟ୍ଟବର୍ଦ୍ଧନଙ୍କ ନାମ କେବେ ଦାଦା ସାହେବ ଫାଲକେ ପୁରସ୍କାର ଲାଗି ପ୍ରସ୍ତାବ ମଧ୍ୟ ହୋଇନାହିଁ।  

            କ୍ଷମତା ରାଜନୀତି ଆଜି ସମସ୍ତ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିଜର ଉପସ୍ଥିତି ଜାହିର କରୁଛି। ଫିଲ୍ମ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହା ଅଧିକ ରହିଛି। ଏଥିରେ ସମାଜ ଅନେକ କିଛି ହରାଉଛି। କ୍ଷମତା ରାଜନୀତି ଆଜି ସମସ୍ତ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିଜର ଉପସ୍ଥିତି ଜାହିର କରୁଛି। ଫିଲ୍ମ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏହା ଅଧିକ ରହିଛି। ଏଠାରେ ସରକାର ହିଁ ପୁରସ୍କାର ଦେଉଛନ୍ତି ସରକାରଙ୍କୁ। କଳାକାର ଏଠାରେ କେବଳ ଏକ ଯନ୍ତ୍ର। 

 Email: debasar11@yahoo.co.in

"Vasudhaiva Kutumbakam" and "Sarve Bhavantu Sukhinah" – The Philosophy That Made Me a Communist: Somnath Patra

 

Countries in the Indian subcontinent, such as Pakistan, Bangladesh, Burma (Myanmar), Sri Lanka, Bhutan, Nepal, and Afghanistan, have all experienced periods of military or monarchical rule in post-independence. India, however, stands out for its uninterrupted democratic governance, free from military or monarchical dominance. Unlike Bhutan and Nepal, which retained kings after independence, or Pakistan, Bangladesh, and Burma, where military rule remains a strong force even today, India has never experienced such interventions.

This raises an important question: what made India different? Why didn't the military or monarchs seize power in India, as they did elsewhere? To find the answer, we need to look at the early years of post-independence India, especially the 1950s, when the country was grappling with crucial issues like land reforms, the abolition of the zamindari system, and the imposition of land ceiling laws.

In neighboring countries, the military often intervened when the redistribution of land or the abolition of zamindari was discussed. This was particularly true in Pakistan, Bangladesh, and Sri Lanka from the 1970s onward. However, by that time, India had already made significant strides in addressing these issues.

I came to understand this unique trajectory while meeting Somnath Patra and studying the works of Pakistani Professor Ishtiaq Ahmed. My research into the differing political paths taken by countries in the subcontinent is still ongoing, but India’s distinct approach is clear.

Meeting Somnath Patra

From Bhubaneswar, a bus route leads to Kakataur, and about three kilometers further down the road toward Konark lies the village of Bajpur. It’s a serene place with houses lining both sides of the road. As you enter the village, about 10 or 15 houses in, you’ll find the home of Somnath Patra, a man once known locally as the "Gandhi of Kakatpur."

When I first met him, he was around 92 or 93 years old. I was accompanied by my friend Surendra Tapasu from Puri. Somnath Patra, an iconic figure in the region, welcomed us into his home.

As he recounted, "Under the leadership of the All India Farmers’ Association, the Telangana movement in the 1940s (a struggle for farmers' land rights) and the Tebhaga movement in West Bengal (demanding two-thirds of the crop yield for farmers) had a significant impact on the Ganjam district of Odisha. In 1948, after independence, during a clash in Takarda, police opened fire on protesters, killing four women and two men. This sparked further unrest in the Nuagada region of Puri."

The zamindars held immense power across Odisha, particularly in coastal regions. Powerful landowners like Emar Math, Dakshinaparswa Math, Mahiprakash Math, the Mishra family of Puri, and a Muslim leader from Cuttack were all part of this oppressive hierarchy. "When we fought against Emar Math," Somnath recalled, "we raised slogans like ‘Math land should be cooperative, cancel tax, end harassment.’ We also sang songs that criticized the zamindars: ‘They eat the finest food while we are left with crumbs.’"

Somnath Patra had joined the Odisha Farmers' Association in 1943, which was closely affiliated with the Indian Communist Party at the time. During British rule, land in India was divided into British-administered areas and princely states, where people paid taxes to either the British or their local kings. However, zamindars and kings wielded absolute control over the land. The Communist Party led the farmers' movement, demanding land ownership for the farmers themselves.

This movement, which began in the 1940s, called for the redistribution of land, wage increases for agricultural workers, the abolition of the zamindari system, and farmers’ rights over their produce. The British government responded with severe repression, using the Defense of India Act to arrest thousands of farmers and Communist activists.

At that time, influential figures like Bhagavati Panigrahi, Prananath Pattnaik, Ananta Pattnaik, and Sachidananda Routray were actively involved in these movements. Workers traveled from village to village, uniting farmers through songs and performances, chanting, “In muddy water, we toil to earn a living, but the king and zamindar take half of what we produce.”

Post-Independence Repression

After independence, the Indian government, under Jawaharlal Nehru’s leadership, continued to repress farmers' movements. From 1947 to 1949, the Congress government arrested over 50,000 people and detained 250,000 more under the same Defense of India Act used by the British. The struggle for land rights continued, leading to the passing of India's first preventive detention law, the Preventive Detention Act (PD Act), in 1950. Under the guise of maintaining “social order,” this act gave the government sweeping powers to detain anyone without trial.

In 1950 alone, 10,962 people were detained under the PD Act, followed by 2,316 in 1951, and 1,116 in 1952. Many Communist Party workers were arrested, including Somnath Patra, who spent a total of four years in jail, likely under both the British-era Defense of India Act and the PD Act. Somnath could not recall specific details due to the passage of time, but he vividly remembered being incarcerated in the Puri, Cuttack, and Berhampur jails.

A Legacy of Struggle

These struggles ultimately led to the abolition of the zamindari system in India. In Odisha, this occurred in the 1950s under the leadership of Chief Minister Nabakrushna Choudhury. Farmers were granted ownership of the land they worked. However, sharecroppers, to this day, have yet to receive full land rights.

When I asked Somnath Patra what drew him to communism, he responded, “I became a communist after studying Indian philosophy. The ideas of ‘Sarve Bhavantu Sukhinah’ – ‘Let all be happy, and may no one be the cause of another’s suffering,’ and ‘Vasudhaiva Kutumbakam’ – ‘The whole world is one family,’ made me a communist. I believe socialism is inherent in Indian philosophy.”

The Struggles Continue

Today, despite rising unemployment, poverty, displacement, migration, bonded labor, suicides, natural disasters, and life-threatening diseases like cancer, corporate owners continue to amass wealth, shaping the country's policies to their advantage. This is entirely opposed to the democratic ideals of equality and justice. The root cause of this disparity is corporate rule. Political parties that claim to uphold the principles of 'Vasudhaiva Kutumbakam' are the very ones enabling the creation of billionaires, thus posing an even greater threat to democracy.

Just as land ownership in India is subject to ceilings, there is a need for economic ceilings on the income of the country’s industrialists. However, no political party today is willing to champion such reforms. This underscores the need for a renewed protest movement, one that can rescue Indian democracy from its current state of despair.

Somnath Patra's Contributions

Over the years, Somnath Patra dedicated himself to writing. His notable works include Simple Marxism, Farmers’ Movements in Odisha, The Role of Kakatpur in India’s Independence Movement, The Olive Flame of the Living Island, The Bhagavad Gita in Brief, Philosophy and Science, Gita Reflections, and Pathara Kahe Katha (a collection of poems). Yet, despite his literary contributions, he never retired from activism.

Now a centenarian, Somnath Patra resides with his son in Bhubaneswar due to frail health. His legacy as a fighter for the rights of farmers, and a lifelong advocate for socialism and equality, continues to inspire those who believe in the power of collective struggle.

 

“ବସୁଧୈବ କୁଟୁମ୍ବକମ” ଓ ‘ସର୍ବେ ଭବନ୍ତୁ ଶୁଖିନଃ’ ଭାରତୀୟ ଦର୍ଶନ ମୋର କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ହେବାର କାରଣ” – ସୋମନାଥ ପାତ୍ର

 

        ଭାରତୀୟ ଉପମହାଦେଶରେ ଅବସ୍ଥିତ ଦେଶ ପାକିସ୍ତାନ, ବଙ୍ଗଳାଦେଶ, ବର୍ମା, ଶ୍ରୀଲଙ୍କା, ଭୁଟାନ, ନେପାଳ ଓ ଆଫାଗାନିସ୍ତାନରେ ସ୍ଵାଧୀନତା ପରେ କେବେ ମିଲିଟାରୀ କିମ୍ବା କେବେ ରାଜା ଶାସନ ଦ୍ଵାରା ଶାସିତ ହୋଇଛନ୍ତି। ମାତ୍ର ଭାରତ ଏକମାତ୍ର ଦେଶ ଯେଉଁଠି ସ୍ଵାଧୀନତା ପରେ ରାଜାଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଶାସିତ ହୋଇନାହିଁ ଯେମିତି ଭୁଟାନ ଓ ନେପାଳରେ ହୋଇଛି। ସେମିତି ଦେଶର ମିଲିଟାରୀ ମୁଖ୍ୟଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଦେଶର ଶାସନ କ୍ଷମତାକୁ ଅକ୍ତିଆର କରାଯାଇନାହିଁ ଯେମିତି ପାକିସ୍ତାନ, ଆଜିର ବଙ୍ଗଳାଦେଶ ଓ ବର୍ମା ଇତ୍ୟାଦିରେ ହୋଇଛି। ବର୍ମାରେ ଆଜି ବି ମିଲିଟାରୀର ପ୍ରଚଣ୍ଡ କ୍ଷମତା ରହିଛି।

            ଏହି ତଥ୍ୟଟି ସାମ୍ନାକୁ ଆସିବା ପରେ ସ୍ଵାଭାବିକ ଆଗ୍ରହ ହେବ ଏହାର କାରଣ ଖୋଜିବା ଲାଗି ଯେ ଭାରତର କ’ଣ ବିଶେଷତ୍ଵ ରହିଥିଲା ଯାହାହେତୁ ଦେଶର ଅଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ବ୍ୟାପାରରେ ମିଲିଟାରୀ ପ୍ରମୁଖଙ୍କ ହସ୍ତକ୍ଷେପ ରହିପାରିଲା ନାହିଁ? ଦେଖିବାକୁ ଗଲେ ସ୍ଵାଧୀନତାର ଠିକ ପରେ ପରେ ପଚାଶ ଦଶକରେ ଜମିଦାରୀ ପ୍ରଥାର ଉଚ୍ଛେଦ ଓ ଜମି ସିଲିଙ୍ଗ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଲାଗୁ ହେବା ଲାଗି ଆନ୍ଦୋଳନ ଚାଲୁରହିଥିଲା।

            ଅଥଚ ପଡୋଶୀ ଦେଶମାନଙ୍କରେ ଏହାପରେ ଯେବେ ବି ଜମିଦାରୀ ପ୍ରଥାର ଉଚ୍ଛେଦର ପ୍ରସଙ୍ଗ ଆସିଛି ମିଲିଟାରୀ ଉଚ୍ଚ ଅଧିକାରୀମାନେ ଦେଶର ଆଇନ ଶୃଙ୍ଖଳା ସ୍ଥିତି ନାମରେ ଦେଶର କ୍ଷମତାକୁ ଦଖଲ କରିନେଇଛନ୍ତି। ସତୁରୀ ଦଶକରେ ଯଦିଓ ପାକିସ୍ତାନ, ବଙ୍ଗଳାଦେଶ ଓ ଶ୍ରୀଲଙ୍କାରେ ଏହା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛି ମାତ୍ର ସେତେବେଳକୁ ଅନେକ ବିଳମ୍ବ ହୋଇଯାଇଛି।

            ଏହା ମୁଁ ଉପଲବ୍ଧି କରିଥିଲି ଯେତେବେଳେ ମୁଁ ସୋମନାଥ ପାତ୍ରଙ୍କୁ ଭେଟିଲି ଓ ପାକିସ୍ତାନର ପ୍ରଫେସର ଇସ୍ତିଆକ ଅହମ୍ମଦଙ୍କ ପୁସ୍ତକ ପଢିଲି ଓ ତାଙ୍କର ବକ୍ତବ୍ୟ ଶୁଣିଲି। ତଥାପି ଭାରତ ଉପମହାଦେଶର ଦେଶମାନଙ୍କରେ ରହିଥିବା ଉକ୍ତ ପାର୍ଥକ୍ଯକୁ ନେଇ ମୋର ଗବେଷଣା ଏବେ ବି ଚାଲିଛି।

            ଭୁବନେଶ୍ବର ଠାରୁ କାକଟପୁର ବସଷ୍ଟାଣ୍ଡ। ସେଠାରୁ ମନ୍ଦିର ସାମ୍ନାରେ ଏକ ରାସ୍ତା ଯାଇଛି କୋଣାର୍କ ଆଡକୁ। ସେହି ରାସ୍ତାରେ ପ୍ରାୟ ତିନି କିଲୋମିଟର ଚାଲିଗଲେ ଆସିବ ବାଜପୁର ଗ୍ରାମ। ବହୁତ ସୁନ୍ଦର ଗାଁ। ଦୁଇ ପାଖରେ ଘର। ଓସାରିଆ ରାସ୍ତା। ଗାଁରେ ପଶିଗଲେ, ୧୦ କି ୧୫ ଘର ପରେ ଆସିବ ବାମ ପଟେ ସୋମନାଥ ପାତ୍ରଙ୍କ ଘର। ସୋମନାଥ ପାତ୍ରଙ୍କୁ ପ୍ରଥମେ ଭେଟିବା ସମୟରେ ତାଙ୍କର ବୟସ ହୋଇଥିବ ବୟାନବେ କି ତେୟାନବେ ବର୍ଷ। ତାଙ୍କ ଗାଁରେ ତାଙ୍କୁ ପ୍ରଥମେ ଭେଟିବା ସମୟରେ ମୋର ସହିତ ମୋର ପୁରୀର ବନ୍ଧୁ ସୁରେନ୍ଦ୍ର ତପସୁ ମଧ୍ୟ ଥିଲେ। ଅଞ୍ଚଳରେ ତାଙ୍କୁ କେହି କେହି ‘କାକଟପୁରର ଗାନ୍ଧୀ’ ମଧ୍ୟ କହିଥାନ୍ତି।

            ଏହି ମହାନ ମଣିଷଟି ଆମ ଲାଗି ଥିଲେ ଖାସ ଆକର୍ଷଣ। ତାଙ୍କର କହିବା ଅନୁସାରେ, “ସର୍ବ ଭାରତୀୟ କୃଷକ ସଭାର ନେତୃତ୍ଵରେ କ୍ଷୁଦ୍ର ଚାଷୀଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଚାଳିଶି ଦଶକରେ ତେଲେଙ୍ଗାନା ଆନ୍ଦୋଳନ (ଚାଷ ଜମି ଉପରେ ଚାଷୀର ଅଧିକାର ଲାଗି ଲଢେଇ) ଓ ପରେ ପରେ ପଶ୍ଚିମ ବଙ୍ଗର ତେଭାଗା ଆନ୍ଦୋଳନ (ଚାଷ ଉତ୍ପାଦନର ତିନି ଭାଗରୁ ଦୁଇ ଭାଗ ଲାଗି ଲଢେଇ) ମୁଣ୍ଡ ଟେକିଥିଲା। ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନର ପ୍ରଭାବ ଓଡିଶାର ଗଞ୍ଜାମ ଜିଲ୍ଲାରେ ପଡିଥିଲା । ତକରଡା ଠାରେ ଜମିଦାର ବିରୁଦ୍ଧରେ ଲଢେଇ କରି ୪ ଜଣ ମହିଳା ଓ ୨ ଜଣ ପୁରୁଷ ସ୍ଵାଧୀନ ଦେଶରେ ବି ପୁଲିସ ଗୁଳିରେ (୨୪ ମଇ ୧୯୪୮) ନିହତ ହୋଇଥିଲେ । ଉକ୍ତ ପୁଲିସର ଗୁଳିଚାଳନାକୁ ବିରୋଧ କରି ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲା ଅସ୍ତରଙ୍ଗର ନୂଆଗଡ ଅଞ୍ଚଳରୁ ପ୍ରଥମେ ଆମେ ଲଢେଇ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା।“

            ପୂର୍ବେ ଉପକୂଳ ଅଞ୍ଚଳରେ ଜମିଦାର କହିଲେ ଥିଲେ, ପୁରୀର ଏମାର ମଠ, ଦକ୍ଷିଣପାର୍ଶ୍ଵ ମଠ, ମହିପ୍ରକାଶ ମଠ, ପୁରୀର ମିଶ୍ର ପରିବାର ଓ କଟକର ଜଣେ ମୁସଲିମ ସର୍ଦ୍ଦାର। ସୋମନାଥ ବାବୁ କୁହନ୍ତି, ““ଆମେ ସେ ସମୟରେ ଏମାର ମଠ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଲଢିଲା ବେଳେ ସ୍ଲୋଗାନ ଦେଉ, ‘ମଠ ଜମି କୋଠ ହେଉ/ ଦାଖଲ, ଖାରଜ, ରସମ ଉଠିଯାଉ । ଗଛ, ମାଛରେ ପ୍ରଜାର ଅଧିକାର ସାବ୍ୟସ୍ତ ହେଉ।“ ଆମେ ପୁଣି ଗାଉଥିଲୁ, ‘ସେ ଖାଇବେ କ୍ଷୀରୀ, ପୁରୀ, ପୁଆ / ଖୁଦ, କୁଣ୍ଡା, ଜାଉ ତୋ ଲାଗି ଥୁଆ।“

            ପୁରୀର ଜଣେ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଜମିଦାର ଓ କଟକର ଜଣେ ମୁସଲମାନ ଜମିଦାର ବିରୁଦ୍ଧରେ ଆମେ (ସୋମନାଥ ପାତ୍ର) କହୁଥିଲୁ, ‘ଲଙ୍ଗଳ ଯାହାର ଜମି ତାହାର/ ବେଠି, ଭେଟି, ପେଟି ଜବରଦସ୍ତି ବନ୍ଦ ହେଉ।‘ ଏହି ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ସକାରାତ୍ମକ ଢଙ୍ଗରେ ନେଇ ସମାଧାନର ରାସ୍ତା ବାହାର କରିବା ବଦଳରେ (ସ୍ଵାଧୀନତା ପରେ) ଆମ ଉପରେ ପୁଲିସର ଦମନ ଚାଲିଥିଲା।

            ସୋମନାଥ ବାବୁ ଥିଲେ ‘ଓଡିଶା କୃଷକ ସଭା’ର ସଦସ୍ୟ। ୧୯୪୩ ମସିହାରେ ଏଥିରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ। କୃଷକ ସଭା ସେ ସମୟରେ ଭାରତୀୟ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ପାର୍ଟିର ଜନ ସଂଗଠନ ଥିଲା। ସେ ସମୟର ଇଂରେଜମାନେ ଟିକସ ଆଦାୟ ଓ ସାଧାରଣ ପ୍ରଶାସନ ଲାଗି ସମଗ୍ର ଭୂଖଣ୍ଡକୁ ଦୁଇ ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରିଥିଲେ : ବ୍ରିଟିଶ ଭାରତ ଓ ରାଜା ଶାସନ। ଲୋକେ କେଉଁଠି ବ୍ରିଟିଶଙ୍କୁ ଟିକସ ଦେଉଥିଲେ ତ କେଉଁଠି ରାଜାଙ୍କୁ ଦେଉଥିଲେ ଯାହାର ବଡ ଅଂଶ ପୁଣି ବ୍ରିଟିଶ ପାଖରେ ପହଞ୍ଚୁଥିଲା। ଜମି ଉପରେ କିନ୍ତୁ ସମଗ୍ର ମାଲିକାନା ଜମିଦାର ଓ ରାଜାଙ୍କ ହାତରେ ରହିଥିଲା। ଲୋକଙ୍କ ହାତକୁ ଜମି ଆସିବା ଲାଗି କୃଷକ ଆନ୍ଦୋଳନ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ବିଚାରର କର୍ମୀଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା।

            ଜମିର ସମବଣ୍ଟନ, କୃଷି ଶ୍ରମିକର ମଜୁରୀ ବୃଦ୍ଧି, ଜମିରେ ସିଲିଂ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଲାଗୁକରିବା, ଜମିଦାରୀ ପ୍ରଥା ଉଚ୍ଛେଦ, ଯିଏ ଚାଷ କରୁଛି ତାହାକୁ ଜମିର ଅଧିକାର ସତ୍ଵ ପ୍ରଦାନ, ଅମଳ ହୋଇଥିବା ଫସଲ ଉପରେ ଚାଷୀର ଅଧିକାର, ଧନୀ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ସମଗ୍ର ଆୟରେ ମଧ୍ୟ ସିଲିଂ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଲାଗୁ ହେବା ଭଳି କେତେକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଦାବି ନେଇ କୃଷକମାନଙ୍କ ସଂଗ୍ରାମ ଚାଳିଶ ଦଶକରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା। ଏହାକୁ ଦମନ କରିବାକୁ ଯାଇ ବ୍ରିଟିଶ ସରକାର ଡ଼ିଫେନ୍ସ ଅଫ ଇଣ୍ଡିଆ ଆକ୍ଟ, ୧୯୩୫ ବଳରେ ହଜାର ହଜାର କୃଷକ ଓ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ କର୍ମୀଙ୍କୁ ଅଟକ ରଖିଥିଲେ।

            ସେତେବେଳେ ପ୍ରଖ୍ୟାତ ସାହିତ୍ୟିକ ଓ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ କର୍ମୀ ଭଗବତୀ ପାଣିଗ୍ରାହୀ, ପ୍ରାଣନାଥ ପଟ୍ଟନାୟକ, ଅନନ୍ତ ପଟ୍ଟନାୟକ, ସଚ୍ଚି ରାଉତରାୟଙ୍କ ପ୍ରଭାବ ରହିଥାଏ । କର୍ମୀମାନେ ସବୁ ଗାଁ ଗଣ୍ଡା ବୁଲି ଚାଷୀଙ୍କୁ ଗୀତ ଓ ଅଭିନୟ ଦ୍ଵାରା ଏକାଠି କରୁଥିଲେ। ଗିନି, ଝାଞ୍ଜ ଓ ମୃଦଙ୍ଗ ଧରି ଗୀତ ଗାଉଥିଲେ, ““କାଦୁଅ ପାଣିରେ ଘାଣ୍ଟି ହୋଇ ସଦା ଅରଜିବୁ ଯେତେ ଧନ/ ଆରେ ରଜା ଜମିଦାର ଅଧେ ଭାଗ ନେଲେ ଶେଷେ ହେଲୁ ହୀନିମାନ। କୃଷକ ସଭାର ଜୟ ହେଉ। ଜମିଦାର ପ୍ରଥା ଧ୍ଵଂସ ହେଉ।“

            ଦେଶ ସ୍ଵାଧୀନ ହେବା ପରେ ଜବାହାରଲାଲ ନେହେରୁଙ୍କ ନେତୃତ୍ଵାଧୀନ କଂଗ୍ରେସ ସରକାର ଦମନ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ। ୧୯୪୭ ମସିହାରୁ ୧୯୪୯ ମସିହା ମାତ୍ର ଦୁଇ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ କଂଗ୍ରେସ ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ୫୦୦୦୦ ଲୋକଙ୍କୁ ଗିରଫ ଓ ୨୫୦୦୦ ଲୋକଙ୍କୁ ସେହି ପୁରୁଣା ବ୍ରିଟିଶ ସମୟର ଡ଼ିଫେନ୍ସ ଅଫ ଇଣ୍ଡିଆ ଆକ୍ଟ ବଳରେ ଅଟକ ବନ୍ଦୀ କରାଯାଇଥିଲା।

            ଦେଶ ସ୍ଵାଧୀନ ହେବା ପରେ ବି କୃଷକ ଆନ୍ଦୋଳନ ଜାରି ରହିବା କାରଣରୁ ୧୯୫୦ ମସିହାରେ କଂଗ୍ରେସ ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଦେଶର ପ୍ରଥମ ପ୍ରତିଷେଧମୂଳକ ଅଟକ ଆଇନ ବା ପି.ଡି. ଆକ୍ଟ ସଂସଦରେ ପାସ ହୋଇଥିଲା। “ସାମାଜିକ ଶୃଙ୍ଖଳା” ନାମରେ ସରକାର କାହାରିକୁ ବି ଅଟକ ରଖିବାର ଅଧିକାର ଉକ୍ତ ଆଇନ ବଳରେ ପାଇଥିଲେ। କେବଳ ୧୯୫୦ ମସିହାରେ ୧୦,୯୬୨ ଜଣ, ୧୯୫୧ ମସିହାରେ ୨୩୧୬ ଜଣ ଓ ୧୯୫୨ ମସିହାରେ ୧୧୧୬  ଜଣ ଏଥିରେ ଅଟକ ରହିଥିଲେ।

            ଜିଲ୍ଲା ପ୍ରଶାସନର ଆକ୍ରୋଶମୂଳକ ପଦକ୍ଷେପ ହେତୁ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ପାର୍ଟିର ଅନେକ କର୍ମୀ ଗିରଫ ହେବାରେ ଲାଗିଥିଲେ।  ଏହି ଭିତରେ ସୋମନାଥ ପାତ୍ର ସର୍ବମୋଟ ଚାରି ବର୍ଷ ଜେଲରେ ରହିଥିଲେ। ସେ ସମ୍ଭବତଃ ଉଭୟ ବ୍ରିଟିଶ ସମୟର ଡ଼ିଫେନ୍ସ ଅଫ ଇଣ୍ଡିଆ ଆକ୍ଟ ଓ ପରେ ପରେ କଂଗ୍ରେସ ଦ୍ଵାରା ପାସ ହୋଇଥିବା  ପି.ଡି. ଆକ୍ଟ ଦ୍ଵାରା ଅଟକ ରହିଥିଲେ। ଅବଶ୍ୟ ସୋମନାଥ ବାବୁ ଏ ସମ୍ପର୍କରେ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କିଛି କହିପାରିନଥିଲେ । ଅନେକ ଦିନର ଘଟଣା ହେତୁ ତାଙ୍କର ମନେ ନଥିଲା। ସେ କିନ୍ତୁ ପୁରୀ, କଟକ, ବ୍ରହ୍ମପୁର ଜେଲରେ ରହିଥିଲେ।

            ଦେଶର ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାନ୍ତରେ ଏହି ଭଳି ଲଢେଇ ହେତୁ ଜମିଦାରୀ ପ୍ରଥା ଉଚ୍ଛେଦ ହୋଇଥିଲା। ଓଡିଶାରେ ମଧ୍ୟ ପଚାଶ ଦଶକରେ ନବକୃଷ୍ଣ ଚୌଧୁରୀଙ୍କ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀତ୍ଵ ସମୟରେ ଜମିଦାର ପ୍ରଥା ଉଠିଗଲା । ଚାଷୀ ନିଜେ ଚାଷ କରୁଥିବା ଜମି ଉପରେ ନିଜର ଅଧିକାର ପାଇଲେ। କିନ୍ତୁ ଭାଗଚାଷୀଙ୍କୁ ଜମି ଅଧିକାର ଆଜି ବି ମିଳିପାରିଲା ନାହିଁ।

            ମୁଁ ସୋମନାଥ ବାବୁଙ୍କୁ ଆପଣ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ବିଚାର ପ୍ରତି କେମିତି ଆକର୍ଷିତ ହେଲେ ପଚାରିବାରୁ ସେ କହିଲେ, “ଭାରତୀୟ ଦର୍ଶନକୁ ଦେଖି ମୁଁ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ହୋଇଛି । ‘ସର୍ବେ ଭବନ୍ତୁ ଶୁଖିନଃ’ – କେହି କାହାର ଦୁଃଖର କାରଣ ହେବେ ନାହିଁ’, ‘ବସୁଧୈବ କୁଟୁମ୍ବକମ – ସମସ୍ତ ପୃଥିବୀ ଗୋଟେ କୁଟୁମ୍ବ’, ଏହି ସବୁ କଥା ମୋତେ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ କରିଦେଲା। ଭାରତୀୟ ଦର୍ଶନରେ ସମାଜବାଦ ରହିଥିବା କଥା ମୋତେ ମନେହୁଏ।“

         ହେଲେ ଆଜି ଦେଶରେ ବେକାରୀ, ଦାରିଦ୍ର୍ଯ, ବିସ୍ଥାପନ, ପ୍ରବାସୀ , ଦାଦନ, ଆତ୍ମହତ୍ୟା, ପ୍ରକୃତିକ ଦୁର୍ବିପାକ ଓ କ୍ୟାନସର ଭଳି ସାଂଘାତିକ ବେମାରୀ ବଢୁଥିବା ସତ୍ବେ ଜଣେ ଜଣେ କର୍ପୋରେଟ ମାଲିକ ଯେଉଁଭଳି ବିଲିୟୋନାୟାର ହେଉଛନ୍ତି ଓ ଦେଶର ନୀତିକୁ ନିଜ ଆଡକୁ ମୋଡିନେଉଛନ୍ତି ତାହା ଗଣତନ୍ତ୍ର ବିଚାରର ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ପରିପନ୍ଥୀ। ଏହାର ମୂଳ କାରଣ ହେଉଛି କର୍ପୋରେଟ ରାଜ। ଯେଉଁ ରାଜନୈତିକ ଦଳ ଧର୍ମକୁ ନେଇ ରାଜନୀତି କରୁଛି ଓ ଅଧିକ ମାତ୍ରାରେ 'ବସୁଧୈବ କୁଟୁମ୍ବକମ' ର କଥା କହୁଛି ସେ ହିଁ ଅଧିକ ସଂଖ୍ୟାରେ ବିଲିୟୋନାୟାର ତିଆରି କରୁଛି ଓ ଗଣତନ୍ତ୍ର ଲାଗି ଅଧିକ ବିପଦ ନେଇଆସିଛି।      

        ଯେଉଁଭଳି ଜମିର ମାଲିକାନା ଉପରେ ସିଲିଙ୍ଗ ଲାଗିପରିଲା ସେହିଭଳି ଦେଶର ଶିଳ୍ପପତିଙ୍କ କର୍ପୋରେଟ ଆୟ ଉପରେ ଆର୍ଥିକ ସିଲିଙ୍ଗ ଲାଗୁ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ ହେଉଛି। ସେଥିଲାଗି ଆଜି କୌଣସି ରାଜନୈତିକ ଦଳ ପ୍ରସ୍ତୁତ ନୁହନ୍ତି। ଏଥିଲାଗି ପୁଣି ଏକ ଦୃଢ ପ୍ରତିବାଦ ଆନ୍ଦୋଳନର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି। ତେବେ ହୁଏତ ଆମେ ଭାରତୀୟ ଗଣତନ୍ତ୍ରକୁ ହତାଶର ସ୍ଥିତିରୁ ଉଦ୍ଧାର କରିପାରିବା।

            ଦୀର୍ଘ ବର୍ଷ ସୋମନାଥ ପାତ୍ର ପୁସ୍ତକ ଲେଖିବାରେ ମନୋନିବେଶ କରିଥିଲେ। ପ୍ରମୁଖ ପୁସ୍ତକ ହେଲା, “ସରଳ ମାର୍କ୍ସବାଦ”, “ଓଡିଶାର କୃଷକ ଆନ୍ଦୋଳନ”, “ଭାରତର ସ୍ଵାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନର କାକଟପୁରର ଭୂମିକା”, “ଲିଭିଲା ଦୀପର ଅଲିଭା ଶିଖା”, “ସଂକ୍ଷେପରେ ଶ୍ରୀମଦ ଭଗବତ ଗୀତା”, “ଦର୍ଶନ ଓ ବିଜ୍ଞାନ”, “ଗୀତା ବିଚାର” ଓ “ପଥର କହେ କଥା” {କବିତା} ଇତ୍ୟାଦି। କିନ୍ତୁ ସେଥିରୁ ସେ ଅବସର ନେଇସାରିଲେଣି।

            ସୋମନାଥ ପାତ୍ରଙ୍କୁ ଏବେ ଶହେ ବର୍ଷ ହୋଇଗଲାଣି। ଦେହ ଅସୁସ୍ଥ କାରଣରୁ ନିଜ ପୁଅଙ୍କ ପାଖରେ ଭୁବନେଶ୍ବରରେ ରହୁଥିବା ତାଙ୍କ ସାନ ପୁଅଙ୍କ ଠାରୁ ଜାଣିଲି।

ଦେବ ରଞ୍ଜନ

Email: debasar11@yahoo.co.in